2024-cü ilin 18 iyul tarixində Auditorlar Palatasında “Strateji audit barədə” (moderator – Aparatın rəhbəri Qəşəm Bayramov; məruzəçi – Auditorlar Palatası sədrinin elmi-metodik məsələlər üzrə müşaviri Nəcəf Talıbov) seminar keçirildi.
Moderator Qəşəm Bayramov dinləyicilər qismində iştirak edən Auditorlar Palatasının əməkdaşlarını, üzvlərini salamlayaraq “Strateji audit barədə” seminarı başladaraq bildirdi ki, auditor xidməti bazarında mövcud vəziyyət ənənəvi audit növlərinin inkişafı, təkamülü və transformasiyası, BAS-ların tələblərinə və təsərrüfat subyektlərinin ehtiyaclarına cavab verən innovativ audit növlərinin və əlaqəli xidmətlərin yaranması ilə müşahidə olunur.
Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, müasir şəraitdə ənənəvi auditlə yanaşı auditin bir sıra aşağıda göstərilən növlərinə sifarişçilər tərəfindən ehtiyac duyulur:
1. Strateji audit;
2. Dövlət satınalmalarının auditi;
3. İntelektual kapitalın auditi;
4. Biznes proseslərinin auditi;
5. Fövqəladə hallarda audit;
6. Böhran vəziyyətində audit;
7. Rəqəmsal audit;
8. İnformasiya sistemlərinin auditi;
9. İnnovasiya və audit;
10. Dövlət müəssisələrinin auditi;
11. Ölkə iqtisadiyyatının auditi;
12. Sosial audit.
Strateji audit - müəssisədə idarəetmə üzrə qərarların qəbul olunmuş strategiya ilə uzlaşmasına və həmin qərarların iqtisadi mühitə uyğunluğunu müəyyən etməyə istiqamətlənmiş auditdir.
Başqa sözlə yeni dövr auditorlardan öz fəaliyyətlərini yalnız məcburi auditlə məhdudlaşdırmamalarını zəruri edir. Qabaqcıl auditor şirkətlərinin təcrübəsi göstərir ki, onların göstərdikləri xidmətlərin çeşidi digər həmkarlarından qat-qat geniş olur. Başqa sözlə qeyri ənənəvi auditor xidmətlərinin inkişafı günün tələbi kimi qarşıda durur.
Göründüyü kimi müasir şəraitdə auditor təkcə mühasibat və maliyyə hesabatlarınn düzgünlüyünə dair fikir bildirmir. Eyni zamanda müəssisənin maliyyə iqtisadi fəaliyyətini dəyərləndirir, biznesin inkişaf perspektivlərini müəyyənləşdirir, habelə səmərəliliyin yüksəldilməsi və iqtisadi inkişafın ehtiyatlarının üzə çıxarılmasına dair tövsiyələr verir.
Strateji audit aşağıdakı mərhələləri özündə əks etdirir:
1. Strategiyanın əsas məqsədi və onların müəyyən edilməsinin əsaslarının auditi;
2. Strateji və taktiki məsləhətlərin, idarəetmə qərarlarının auditi;
3. Səmərəlilik göstəricilərinin qiymətləndirilməsinin auditi;
4. Strategiyanın reallaşması barədə hesabatın auditi.
Beynəlxalq təcrübədə strateji auditin aparılması prosesi əsasən aşağıdakı mərhələlərə bölünür:
1) Resurs auditi;
2) Dəyər Zəncirinin Təhlili;
3) Əsas səriştələrin təhlili;
4) Performans Təhlili;
5) Portfel Təhlili;
6) SWOT Təhlili.
Strateji audit artıq kommersiya təşkilatının strateji idarəçiliyinin əsas elementlərindən birinə çevrilmişdir.
Strateji auditin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti onun təkcə gələcəyə yönəldilməsi deyil, audit edilən təşkilatın fəaliyyətində dəyişikliklərin səbəblərinin müəyyən edilməsidir.
Q.Bayramov mövzu haqqında məlumat verdikdən sonra sözü məruzəçi sədrinin elmi-metodik məsələlər üzrə müşaviri Nəcəf Talıbova verdi.
N.Talıbov bildirdi ki, strateji auditin predmeti aşağıdakılardır:
• Cari və proqnozlaşdırılan problemlər və problemlərin səbəbləri, hədəf qrupların gözləntiləri, strateji məqsədlərə nail olmaq;
• Proqram layihələri, mövcud və həyata keçirilən proqramlar, onların başlanması (inkişaf edilməsi), həyata keçirilməsi və başa çatdırılması üzrə strateji idarəetmə iştirakçılarının fəaliyyəti, həmçinin proqramların gözlənilən və faktiki nəticələri (birbaşa nəticələr, yekun nəticələr, yekun təsirlər);
• Strateji menecment iştirakçılarının strateji məqsədlərə nail olunmasına diqqətin yönəldilməsi baxımından planlaşdırılmış və faktiki fəaliyyətləri, o cümlədən onların təşkilati yetkinliyi, mədəniyyəti və cəlb edilməsi;
• Dövlət idarəetmə sisteminin ayrı-ayrı elementlərinin, o cümlədən idarəetmə, maliyyə və büdcə, informasiya və telekommunikasiya, hüquqi və dövlət idarəetmə sisteminin digər elementlərinin fəaliyyətinin vəziyyəti.
Strateji auditin obyektləri strateji planlaşdırmanın iştirakçıları, o cümlədən onların tərkibində yaradılmış layihə fəaliyyətini idarəetmə orqanları, hökumətdir. korporasiyalar, habelə Hesablama Palatasının kənar dövlət auditini (nəzarətini) həyata keçirmək hüququ olan digər orqan və təşkilatlar.
Strateji audit üç mərhələdə həyata keçirilir:
1. Hazırlıq mərhələsi. İlkin araşdırma aparılır, onun çərçivəsində strateji auditin mövzusu və onun aspektləri üzrə ən qiymətli məlumatlar və mövcud məlumatlar müəyyən edilir, təhlil üçün lazımi üsullar seçilir, audit prosedurlarının sərhədləri və əhatə dairəsi optimallaşdırılır.
2. Əsas mərhələ. Faktiki məlumatların və məlumatların toplanması, əhəmiyyətli miqdarda analitik prosedurların aparılması, məlumatların və əvvəlki fəaliyyətlərin nəticələrinin öyrənilməsi.
3. Yekun mərhələ. Auditin nəticələri ilə bağlı hesabat hazırlanır.
Strateji audit üsulları aşağıdakılardır:
• Dəyişiklik nəzəriyyəsi (proqram məntiqinin yenidən qurulması, risklərin qiymətləndirilməsi, maraqlı tərəflərlə müsahibələr);
• Kəmiyyət üsulları (reqressiya və mikrosimulyasiya analizi);
• Çatışmayan sübutların xəritələşdirilməsi (sübutların qiymətləndirilməsi).
Strateji audit aşağıdakı yanaşmalardan biri və ya bir neçəsi vasitəsilə həyata keçirilə bilər:
• Strateji audit subyektinin müəyyən edilmiş meyarlara (məsələn, fəaliyyətin monitorinqi və fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi sistemləri, risklərin idarə edilməsi sistemləri, layihə) uyğunluğunu təmin edən müxtəlif idarəetmə sistemlərinin və ya müvafiq sistemlərin elementlərinin düzgün işləməsini təhlil edən sistem yönümlü yanaşma. fəaliyyətlər və s.);
• Problem yönümlü yanaşma, onun çərçivəsində problemlərin mövcudluğu (meyarlardan iddia edilən kənarlaşmalar) təhlil edilir, onların baş verməsinin müvafiq səbəbləri müəyyən edilir və bu problemlərin səbəblərini aradan qaldırmağa yönəlmiş tövsiyələr tərtib edilir;
• Nəticəyönümlü yanaşma, burada faktiki və ya gözlənilən dərhal və ya yekun nəticələrin meyarların və onlardan kənara çıxmaların müəyyən edilməsi əsasında təhlil edildiyi və belə sapmaların aradan qaldırılmasını təmin etmək üçün tövsiyələrin tərtib edildiyi.
Keçirilən seminarı mövzusu ilə ətraflı tanış olmaq məqsədilə çıxış Auditorlar Palatasının internet səhifəsində və Auditorun Şəxsi kabineti sistemində yerləşdirilmişdir.
Moderator tədbirdə iştirak edənlərə öz təşəkkürünü bildirdi və onları gələcəkdə keçiriləcək tədbirlərdə daha fəal iştirak etməyə çağırış etdi.
Tədbirdə onlayn qaydada Auditorlar Palatasının üzvləri olan 70 nəfər auditor təşkilatının nümayəndələri, sərbəst auditorlar və Palatanın əməkdaşları iştirak etmişdir.
Azərbaycan Respublikasının Auditorlar Palatası
